تاریخچه گاهشماری ایران
گاهشماری ایرانی برگرفته از گاهشماری بابلی با سال ۱۲ماه سی روزه بوده که هر ۶سال یکبار ۱۳ماهه میشدهاست. همه اینگونه تقویمهای ۳۶۵روزه برگرفته از تقویم مصری اند. این تقویم در دوره هخامنشیان تغییراتی کرده و بصورت تقویم زرتشتی درآمد. در زمان اردشیر اول پادشاه ساسانی تقویم ایرانی متاثر از تقویم جولیانی به سال ۳۶۵روزه درآمد و به آخر سال ۵ روز اضافه شد و در دوره یزدگرد سوم هم تغییراتی کرد. پس از شکست ایرانیان و تسلط اعراب تقویم هجری قمری جایگزین تقویم خورشیدی ایرانی شد. اما بجت ضرورت تعیین سال فصلی و مالی جهت زمان پرداخت مالیات کشاورزان، تقویم خورشیدی (ازجمله: تقویم خراجی) کاربرد داشت اما از مبدأ حقیقی آن گاه تا دوماه عقب میافتاد.[۱]
در ۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری، تقویم جلالی که شکل کاملتر تقویم ایرانی بود ایجاد شد. این تقویم ضمن تغیراتی درقالب تقویم هجری خورشیدی برجی درآمده، در ۲ اسفند ۱۲۸۹ بعنوان تقویم مالی کشور رسمیت یافت. پس از آن با تغییراتی در عناوین ماهها و تعدیل آنها درقالب تقویم هجری خورشیدی، در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ تقویم رسمی ایران اعلام شد. تا قبل از آن تقویم هجری قمری کاربرد عمومی داشت.[۲]
گاهشماری ایران باستان
گاهشماری ایرانی برگرفته از گاهشماری بابلی با سال ۱۲ماه سی روزه بوده که هر ۶سال یکبار ۱۳ماهه میشدهاست. همه اینگونه تقویمهای ۳۶۵روزه برگرفته از تقویم مصری اند. این تقویم در دوره هخامنشیان تغییراتی کرده و بصورت تقویم زرتشتی درآمد. در زمان اردشیر اول پادشاه ساسانی تقویم ایرانی متاثر از تقویم جولیانی به سال ۳۶۵روزه درآمد و به آخر سال ۵ روز اضافه شد و در دوره یزدگرد سوم هم تغییراتی کرد. پس از شکست ایرانیان و تسلط اعراب تقویم هجری قمری جایگزین تقویم خورشیدی ایرانی شد. اما بجت ضرورت تعیین سال فصلی و مالی جهت زمان پرداخت مالیات کشاورزان، تقویم خورشیدی (ازجمله: تقویم خراجی) کاربرد داشت اما از مبدأ حقیقی آن گاه تا دوماه عقب میافتاد.[۳]
گاهشماری هجری قمری
تقویم هجری قمری در تاریخ ایران پس از اسلام تاکنون کاربرد دارد و تا پیش از مشروطیت مهمترین تقویم معمول ایرانیان بودهاست.
گاهشماری جلالی
گاهشماری جلالی در دورهٔ ملکشاه سلجوقی با فرمان خواجه نظامالملک توسط عدهای از ریاضی دانان ایرانی و در راس آنان حکیم عمر خیام در ۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری تدوین شد. [۴] در ایران پس از اسلام، گاهشماری هجری قمری کاربرد داشت و گاهشماری جلالی نیز پس از درگذشت ملکشاه، تا پیش از مشروطه در ایران رسمیت نداشت و با تغییراتی از جمله در مبدأ و اسامی و طول ماهها در قالب تقویم هجری شمسی برجی از سال ۱۲۸۹هجری خورشیدی در ایران به کار رفت.
مبدأ گاهشماری جلالی، سال جلوس ملکشاه بر تخت سلطنت و سرآغاز آن جمعه، اول فروردین سال نخستین جلالی (۴۵۸ هجری خورشیدی)، برابر نهم رمضان سال ۴۷۱ هجری قمری قراردادی (۱۵ مارس ۱۰۷۹ میلادی جولیانی مطابق ۲۱ مارس ۱۰۷۹ میلادی گرگوری) بود که تفاضل آن با تقویم هجری خورشیدی ۴۵۷ سال میباشد. در این گاهشماری روز اول سال طوری تنظیم شدهاست که با برابری بهاری همگام شود و در پایان سالها ۳۶۵ یا ۳۶۶ روز دارند. طول ماههای آن را مانند گاهشماری یزدگردی ۳۰روزه با ۵روز افزوده و به احتمالی ضعیفتر مانند تقویم برجی براساس توقف نسبی خورشید در برجها بین ۲۹ تا ۳۲روزه دانستهاند.
گاهشماری هجری خورشیدی برجی
گاهشماری هجری خورشیدی را نخستین بار عبدالغفارخان نجمالدوله با توجه به تقویم جلالی استخراج کرد. تقویم جلالی بدستور ملکشاه سلجوقی، براساس تقویم یزدگردی با تطبیق دقیق آغاز سال با اعتدال ربیعی شکل گرفت. مبدأ آن روز ۱۰ رمضان ۴۷۱ هجری قمری، برابر با اول نوروز سال نخستین جلالی بود و طول ماههای آن مانند تقویم یزدگردی و اسامی آنها فارسی بودهاست.[۵]
نجمالدوله برای اولین بار عبارت ۱۲۶۴ هجری شمسی را در حاشیه تقویم سال ۸۰۷ جلالی مطابق ۳-۱۳۰۲ هجری قمری ذکر کرد و از آن تاریخ به بعد، تقویمی را در ایران رایج کرد که برای اولین بار اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت پیامبر اسلام از مکّه به مدینه باشد. ماههای آن براساس اسامی عربی برجهای دوازدهگانه فلکی (حمل، ثور، جوزا... حوت) و طول آنها برمبنای توقف نسبی خورشید در بروج مذکور ۲۹ تا ۳۲روزه بود. تقویمی که او نوشت، به تقویم هجری شمسی بُرجی معروف است. این تقویم در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ۲۱ صفر ۱۳۲۹ مطابق ۲ اسفند (حوت) ۱۲۸۹، به عنوان مقیاس رسمی زمان محاسبات مالی کشور پذیرفته شد.[۶][۷] دستکم تا ربع قرن پیش از آن، تقویمهایی بر اساس گاهشماری هجری شمسی در ایران استخراج و چاپ میشد. ۱۵ سال بعد در پنجمین دوره مجلس شورای ملی قانون گاهشماری هجری شمسی به تصویب رسید.[۸]
ماههای تقویم هجری خورشیدی برجی، بین ۲۹ تا ۳۲روزه و طول ماهها در هرسال بستگی به توقف سالانه خورشید در هر برج متفاوت بودهاست. طول ماهها: حمل (۳۰ یا ۳۱روزه)، ثور (۳۱ یا ۳۲روزه)، جوزا (۳۱ یا ۳۲روزه)، سرطان (۳۱ یا ۳۲روزه)، اسد (۳۱ یا ۳۲روزه)، سنبله (۳۰ یا ۳۱روزه)، میزان (۳۰ یا ۳۱روزه)، عقرب (۲۹ یا ۳۰روزه)، قوس (۲۹ یا ۳۰روزه)، جدی (۲۹ یا ۳۰روزه)، دلو (۲۹ یا ۳۰روزه)، حوت (۲۹ یا ۳۰روزه).[۹]
گاهشماری رسمی ایران
گاهشماری رسمی ایران هجری خورشیدی است که در ۱۱ فروردین۱۳۰۴ (۱۹۲۵ میلادی) در مجلس شورای ملی تصویب شد و به موجب آن طول و نام ماههای سال اصلاح شد. طول ماهها که در هر سال متغیر بود و از ۲۹ تا ۳۲ روز تغییر میکرد به شش ماه ۳۱ روزه، پنج ماه ۳۰ روزه و یک ماه ۲۹ روزه (که در سالهای کبیسه ۳۰ روز میشود) دقیق شد و نام ماهها از نام عربی برجهای فلکی به نامهای امروزی آن (فروردین تا اسفند) تغییر کرد.
این گاهشماری، مانند گاهشماری هجری خورشیدی برجی، بر مبنای طول و سرآغاز سال گاهشماری جلالی است ولی آن مانند گاهشماری هجری قمری، سال هجرت پیامبر اسلام، محمد، سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه میباشد. هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه در ربیعالاول (شهریور و مهر) سال ۱ هجری برابر با سپتامبر۶۲۲میلادی میباشد.
سرآغاز گاهشماری ایران روز جمعه «۱ فروردین سال ۱ هجری خورشیدی» برابر با ۲۹ شعبان ۱ سال پیش از هجرت (۳۰ شعبان هلالی) و مطابق با ۱۹ مارس۶۲۲میلادی (۲۲ مارسگریگوری)، یعنی ۱۱۹ روز پیش از مبدأ گاهشماری هجری قمری و ۱۷۹ روز پیش از هجرت است.[۱۰]
در این گاهشماری معیار شروع سال، ۱ فروردین و معیار لحظه تحویل سال اعتدال بهاری است ولی مکانی که باید مبدأ محاسبهٔ تقویم قرار گیرد مشخص نشدهاست. بعضی (از جمله ایرج ملکپور) نصفالنهار ۵۲٫۵ درجهٔ شرقی را مرجع محاسبات این تقویم گرفتهاند و برخی دیگر (از جمله راینگولد و درشوویتز در Calendrical Calculations) شهر تهران را. این دو مبدأ تا حدود سال ۱۴۶۹ هجری شمسی اختلافی در گاهشماری ایجاد نمیکنند ولی برای تعیین کبیسه بودن یا نبودن سال ۱۴۶۹، لازم است مبدأ این گاهشماری مشخص شود.
تقسیمات گاهشماری رسمی
پس از اصلاح و تعیین نام ماههای سال و تصویب دقیق زمان ابتدا و انتهای هر ماه و فصلهای سال، مجلس شورای ملی تقسیم بندی سالیانه را به این صورت ابلاغ کرد:
یک سال رسمی ایران، یک سال خورشیدی است که تشکیل شدهاست از ۱۲ ماه، که شش ماه اول ۳۱ روز، پنج ماه دوم ۳۰ روز و ماه آخر ۲۹ روز میباشد. هر ۴ یا بندرت ۵ سال یکبار طول ماه آخر ۳۰ روز است که آن سال به سال کبیسه معروف است.
این سالنما پس از ساماندهی در افغانستان بطور رسمی و در منطقه کردستان به صورت غیر رسمی نیز بکار برده میشود. طول سال و فصلها در همه جا یکسان ولی ماهها در هر زبان و گویشی نام خاصی دارند. که به ترتیب عبارتاند از:
ترتیب | تعداد روزها | فارسی ایران |
فارسی افغانستان |
پشتو[۱۱] | کردی | تاریخهای میلادی[۱۲] | فصل | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۱ | ۳۱ | فروردین | حمل | وری | خاکهلێوه | ۲۱ مارس – ۲۰ آوریل | |||||
۲ | |||||||||||
۳۱ | اردیبهشت | ثور | غویی | گوڵان | ۲۱ آوریل – ۲۱ مه | ||||||
۳ | ۳۱ | خرداد | جوزا | غبرګولی | جۆزەردان | ۲۲ مه – ۲۱ ژوئن | |||||
۴ | ۳۱ | تیر | سرطان | چنګاښ | پووشپەڕ | ۲۲ ژوئن – ۲۲ ژوئیه | تابستان | ||||
۵ | |||||||||||
۳۱ | امرداد | اسد | زمری | گەلاوێژ | ۲۳ ژوئیه – ۲۲ اوت | ||||||
۶ | ۳۱ | شهریور | سنبله | وږی | خەرمانان | ۲۳ اوت – ۲۲ سپتامبر | |||||
۷ | ۳۰ | مهر | میزان | تله | ڕەزبەر | ۲۳ سپتامبر – ۲۲ اکتبر | |||||
۸ | |||||||||||
۳۰ | آبان | عقرب | لړم | خەزەڵوەر | ۲۳ اکتبر – ۲۱ نوامبر | ||||||
۹ | ۳۰ | آذر | قوس | لیندۍ | سەرماوەز | ۲۲ نوامبر – ۲۱ دسامبر | |||||
۱۰ | ۳۰ |
نظرات شما عزیزان:
برچسب ها : گاهشماري ها در ايران,
توسط : kamran تاریخ : چهار شنبه 20 دی 1391 ساعت 18:33
|